Twierdza Modlin to jedna z najsłynniejszych budowli wojskowych. Stanowi doskonały przykład architektury obronnej, największy tego typu w Polsce i jeden z największych w całej Europie.
Już Karol X Gustaw docenił walory wojskowo-geograficzne Modlina, zakładając tam w latach 1655-56 główną bazę wojsk szwedzkich, z której prowadził wyprawy w głąb Polski. Na polecenie szwedzkiego króla w rejonie Nowego Dworu założono wówczas obóz wojskowy i ufortyfikowano leżącą u zbiegu Wisły i Narwi wyspę. Wstępną decyzję o budowie twierdzy Modlin podjął cesarz Napoleon I w Poznaniu w grudniu 1806 r. Trwała wówczas wojna francusko-prusko-rosyjska (1806-1807). Do projektu budowy twierdzy przystąpiono wiosną 1807 r., a autorem koncepcji budowy umocnień był francuski inżynier gen. François de Chasseloup-Laubat. W połowie 1811 r. przy budowie pracowało 6000 żołnierzy piechoty, 702 saperów i artylerzystów, 10 000 okolicznych chłopów, 815 cieśli i drwali oraz 300 murarzy. Warszawskie cegielnie dostarczały cegły, a drewno pozyskiwano z wyrębu okolicznych lasów.
PIERWSZE WZMIANKI NA TEMAT MODLINA
W 1426 w Księdze sądowej Zakroczymskiej pojawia się wzmianka o wsi zwanej „de Moglino’” lub „de Moglno’”, położonej nad rzeką Wisłą. Dziś nie wiemy kto był jej pierwszym właścicielem, jednak zakłada się, że w czasach średniowiecza należała ona do powiatu zakroczymskiego.
Z dokumentów historycznych wynika, że do 1549 roku dzierżawcą Moglna był burgrabia krakowski i jednocześnie starosta zakroczymski – Marcin Wolski. Z kolei właśnie w 1549 roku zostało ono zakupione przez ówczesną królową Polski – Bonę Sforzę. Królowa Bona zakupiła Moglno jako wieś o łącznej powierzchni gospodarstw 450 ha, którą zamieszkiwało 32 kmieci.
POTOP SZWEDZKI
Pod Zakroczymiem, w okolicy wsi Moglino, koncentrują się duże siły pospolitego ruszenia mazowieckiego, mające stawić opór szwedzkim wojskom. Gdy Szwedzi, po zdobyciu Pomorza, Wielkopolski i Warszawy docierają do miejscowości Skierdy, natrafiają na przeszkodę w postaci rzeki Narew. Rozkazem swojego dowództwa, decydują się forsować rzekę czołowo, od strony Nowego Dworu Mazowieckiego, gdzie natrafiają na opór polskich posterunków, który skutecznie przełamują, co pozwala im przystąpić do budowy mostu na Narwi. Pomiędzy 20 a 30 września 1655 roku dochodzi do sławnej bitwy pod Nowym Dworem (znanej też jako bitwa pod Zakroczymiem), która stoczona została na terenie dzisiejszego Stanisławowa, Modlina i Nowego Modlina. Bitwę tę strona polska przegrała, co w konsekwencji pozwoliło Szwedom zająć Moglino, skąd dalsza droga powiodła ich na Inflanty.
1801 – Zygmunt Vogel – widok Nowego Dworu z przeciwległego brzegu Narwi – akwarela na papierze. Miejsce, w którym na obrazie siedzą dzieci zajmuje dziś Wieża Biała.
MODLIN W CZASACH NAPOLEOŃSKICH
Z zamiarem wybudowania twierdzy warownej nosili się już od 1791 roku Rosjanie uznając, że zbieg Wisły i Narwi jest ważnym strategicznie miejscem. Tworzą projekt twierdzy bastionowej, który nie zostanie jednak zrealizowany.
W 1806 roku Napoleon Bonaparte podejmuje decyzję o wybudowaniu twierdzy w Modlinie. Pierwotnie miała to być twierdza tymczasowa, służąca jako magazyn żywności, a jej lokalizacją miały być dwie kępy znajdujące się ówcześnie u ujścia Narwi do Wisły. Podczas rozpoznania terenu pod budowę znaleziono jednak lepszą lokalizację. W ten sposób na budowę twierdzy wybrano brzeg Narwi, który znamy dziś. Budowę Twierdzy Modlin rozpoczęto w roku 1807.
W 1810 roku, Napoleon zmienia przeznaczenie Twierdzy Modlin z tymczasowego magazynu żywności na obóz warowny. Przy rozbudowie Twierdzy Modlin pracuje 19 000 ludzi, w tym około 1 000 mieszkańców terenów bezpośrednio przylegających do twierdzy. Rok później, w obliczu nieuniknionej wojny francusko-rosyjskiej, prace nad twierdzą nabierają jeszcze większego rozmachu, jednak nie udaje się ukończyć budowy wszystkich umocnień przed jej wybuchem.
Po zakończonej porażką wyprawie na Moskwę dowodzonej przez Napoleona w 1813 roku, siły rosyjskie zaczynają spychać „Wielką Armię” na zachód. Pod Modlin dociera Armia Rosyjska w ilości 36 000 żołnierzy. Twierdza Modlin broni się przez 11 miesięcy – najdłużej ze wszystkich, ówcześnie istniejących twierdz. W tym samym okresie, w związku z napływem robotników pracujących przy rozbudowie twierdzy, rozważano nadanie Modlinowi statusu miasta, jednak ostatecznie nigdy nie zdecydowano się na ten krok.
TWIERDZA W RĘKACH ROSJAN
W 1813 roku Twierdza staje się Rosyjską warownią, a jej gospodarzem zostaje brat rosyjskiego cara – Wielki Książę Konstanty, dwa lata później postawiony na czele sił zbrojnych utworzonego właśnie Królestwa Polskiego.
W roku 1831 modlińska twierdza zostaje włączona w pas twierdz obronnych imperium rosyjskiego, a rok później zostaje podjęta decyzja o jej rozbudowie. W końcu trzy lata później twierdza pod rządami Rosjan otrzymuje nową nazwę – Nowogieorgiewsk, którą nadaje car Mikołaj I. Modlin był dla niego ogromną dumą – osobiście odwiedził twierdzę aż 17 razy.
1836/37 – Leonard Chodźko – staloryt – przedstawienie terenu Modlina z okresu przybycia Napoleona.
Decyzja o budowie okazałego spichlerza, stojącego w widłach dwóch rzek, którego część zachowała się do dziś, podjęta została w 1844 roku. 25 lat później rozpoczęto przebudowę twierdzy, oraz modernizację koszar, których łączny obwód wynosi 2 km i które obliczone były na możliwość pomieszczenia 20 000 żołnierzy. W drugiej połowie XIX w. Nowogieorgiewsk posiadał bardzo duże znaczenie strategiczne – znajdowało się w nim wówczas 70 000 karabinów, 800 armat i 79 000 ładunków prochowych.
I WOJNA ŚWIATOWA
W połowie lipca 1915 roku od strony zachodniej i północnej Nowogieorgiewsk oblężony zostaje przez armię niemiecką. Po zdobyciu Warszawy od południa podchodzi kolejna niemiecka formacja składająca się z 80 000 żołnierzy, wyposażonych w ciężką broń artyleryjską, która 13 sierpnia rozpoczyna ostrzał. Mimo, że w Nowogieorgiewsku znajdowało się wtedy 105 000 żołnierzy, to byli oni bardzo słabo wyposażeni – karabiny posiadało tylko 39 000 z nich, dodatkowo na stanie twierdzy było około 1000 przestarzałych konstrukcyjnie armat. W obliczu tego stanu rzeczy Rosjanie musieli skapitulować, twierdzę zaś przejmują Niemcy.
Chwilę po zakończeniu I Wojny Światowej w 1918 modlińska twierdza, tak naprawdę po raz pierwszy w swojej historii przechodzi w polskie władanie. Jednocześnie jest to moment, w którym wielkie warownie obronne zaczynają tracić znaczenie strategiczne. Modlin przestaje funkcjonować jako twierdza.
Oficjalne wywieszenie flagi biało-czerwonej nastąpiło w 1919 roku. W twierdzy stacjonuje wtedy, licząca 46 000 żołnierzy i nazywana „grupą Modlin”, V armia pod dowództwem generała Sikorskiego. Sama Twierdza Modlin stanowi zaś przyczółek obrony Warszawy.
WOJNA POLSKO-BOLSZEWICKA
W 1919 wybucha wojna polsko-bolszewicka – Twierdza Modlin staje się ośrodkiem mobilizacyjnym, mieści się tu również szpital. W tym okresie Modlin staje się garnizonem. W trakcie działań wojennych radzieckiemu agresorowi udaje się na chwilę przejąć część zewnętrznych fortów od strony północnej, jednak już 2 dni później stronie polskiej udaje się je odbić.
Już w 1920 roku Modlin staje się największym garnizonem w II Rzeczpospolitej – mieści się tu szkoła Kadetów, Szkoła Podchorążych Broni Pancernych, Centrum Wyszkolenia Saperów i wiele innych prestiżowych jednostek Wojska Polskiego. W okresie międzywojennym na tym terenie powstaje Elektrownia Narew, która zaopatruje w prąd nie tylko twierdzę, ale również obszar Nowego Dworu Mazowieckiego aż do lat 50-tych. Powstaje również stocznia i I port Marynarki Wojennej II RP.
II WOJNA ŚWIATOWA
Gdy w roku 1939 wybucha II Wojna Światowa Twierdza Modlin, dowodzona przez generała Wiktora Thommee kapituluje 29 września – dzień po kapitulacji Warszawy, która czyni obronę twierdzy bezcelową.
Od roku 1943 w twierdzy stacjonuje dywizja Wermachtu, znajduje się tu też ośrodek szkolenia poborowych Wermachtu i baza zaopatrzeniowa dla frontu wschodniego. W zewnętrznych fortach zorganizowano między innymi obóz przejściowy i obóz koncentracyjny.
W 1945 roku twierdza zostaje wyzwolona przez Armię Czerwoną, która oddaje ją w ręce polskich władz komunistycznych. Na obszar twierdzy wraca polskie wojsko.
OKRES POWOJENNY
W latach 1950 – 1958 w pobliżu koszar, na terenie twierdzy trwa rozbudowa lotniska. Formuje się Wyższa Szkoła Pilotów, przekształcona po dwóch latach w Centrum Szkolenia Lotniczego, które działa do 1974 roku. Od tego czasu w Modlinie stacjonuje 38 lotniczy pułk szkolny, który był częścią składową Wyższej Oficerskiej Szkoły Lotniczej w Dęblinie. Dzisiaj na terenie modlińskiego lotniska znajduje się port lotniczy Warszawa – Modlin.
Na przestrzeni lat 90-tych wojsko powoli, acz sukcesywnie opuszcza teren Garnizonu Modlin. Prezydent Lech Wałęsa likwiduje garnizon. Ostatni żołnierz opuszcza modlińskie koszary w 2019 roku.
W 2013 roku teren Garnizonu Modlin zostaje sprzedany w prywatne ręce Wiesława Jana Prusieckiego. Twierdza nie jest już wykorzystywana przez armię, ale pozostaje bardzo ważnym miejscem w historii Polski, a liczne obiekty zachowane w doskonałym stanie, przyciągają coraz większą liczbę turystów.
